เดือนธันวาคมเป็นช่วงเวลาที่ทุกคนคิดถึงการท่องเที่ยว การเฉลิมฉลอง เขื่อนเก็บน้ำสำคัญในหลายจังหวัดเป็นจุดหมายของผู้คนจำนวนมาก ที่มักมีเมนูเด็ดไม่ควรพลาด เช่น เมนูปลาหมอบัตเตอร์ ซึ่งมีเนื้อแน่น หอม หวาน อร่อยไม่ต่างจากปลานิล แต่ “ปลาหมอบัตเตอร์” เป็นหนึ่งในสามปลาต่างถิ่นที่กรมประมงประกาศห้ามนำเข้า ส่งออก หรือเพาะเลี้ยงตั้งแต่ปี 2561 พร้อมกับปลาหมอคางดำและปลาหมอมายัน
ปลาหมอบัตเตอร์ หรือ Zebra tilapia (Heterotilapia buttikoferi) มีถิ่นกำเนิดในทวีปแอฟริกา โดยเฉพาะประเทศกินี-บิสเซา ลักษณะเด่นที่ทำให้สะดุดตาคือ ลำตัวที่มีลายแถบดำสลับสีขาวหรือสีเหลือง มีความแข็งแรง เป็นปลาที่ปรับตัวได้ดี ในวงการปลาสวยงามจึงมองว่าปลาชนิดนี้เหมาะแก่การเลี้ยงในตู้ เพื่อความสวยงาม
การเดินทางของปลาหมอบัตเตอร์เข้าสู่แหล่งน้ำของไทยไม่พบหลักฐานบันทึกอย่างเป็นทางการ อย่างไรก็ตาม ผู้ประกอบการแพปลาที่อ่างเก็บน้ำเขื่อนสิริกิติ์และเขื่อนศรีนครินทร์มีข้อมูลสอดคล้องกันว่าพบปลาหมอบัตเตอร์ในพื้นที่มานานกว่า 20 ปีก่อนที่กรมประมงจะประกาศปลาชนิดนี้เป็นปลาต้องห้าม เมื่อ ประมาณปี 2550 โดยนายทุนนอกพื้นที่นำมาให้เกษตรกรริมเขื่อนเพาะเลี้ยง โดยสัญญาว่าจะกลับมารับซื้อเมื่อโตเต็มวัย
ประเมินกันว่าตลาดปลาสวยงามไม่ตอบสนอง ปลาหมอบัตเตอร์จำนวนหนึ่งถูกปล่อยทิ้งลงอ่างเก็บน้ำ การกระทำนี้แม้เกิดจากความไม่ตั้งใจ และความรู้เท่าไม่ถึงการ แต่กลับทำให้ปลาหมอบัตเตอร์แพร่กระจายไปในอ่างเก็บน้ำเขื่อนสิริกิติ์ นอกจากนี้ มีรายงานการแพร่ระบาดของปลาหมอบัตเตอร์ในเขื่อนศรีนครินทร์ และเขื่อนวชิราลงกรณ์ แม้ทั้ง 3 เขื่อนไม่ได้อยู่บนแหล่งน้ำที่เชื่อมต่อกัน
จากข้อมูลการสำรวจแหล่งน้ำของกองวิจัยและพัฒนาน้ำจืด ประมงจังหวัดอุตรดิตถ์ในปี 2560-2563 ปลาหมอบัตเตอร์จะอาศัยอยู่ในส่วนของน้ำลึก ตามตอไม้ กินสัตว์น้ำและพืชเป็นอาหาร ส่วนใหญ่จะกินลูกปลา กุ้งก้ามกราม ไข่ปลา มีผลกระทบต่อประชากรปลาและสัตว์น้ำชนิดอื่นๆ ลดลง ด้วยปลาชนิดนี้สามารถขยายพื้นที่และประชากรได้อย่างรวดเร็วกว่าปลาพื้นถิ่น นิสัยก้าวร้าวและการขยายพันธุ์ได้เร็วทำให้มันแย่งชิงอาหารและแหล่งที่อยู่อาศัยจากปลาพื้นถิ่น กรมประมงในจังหวัดอุตรดิตถ์เองก็ยืนยันว่า ปัจจุบันพบปลาหมอบัตเตอร์แพร่พันธุ์ในอ่างเก็บน้ำเขื่อนสิริกิติ์ ส่งผลทำให้พันธุ์ปลาดั้งเดิมลดน้อยลง และเข้าไปแทนที่ปลาประจำถิ่นบางชนิดแล้ว
นอกจากนี้ จากมุมมองทางนิเวศวิทยาปลาหมอบัตเตอร์ยังมีกิจกรรมขุดดินเพื่อวางไข่ ส่งผลต่อโครงสร้างและสมดุลของระบบนิเวศใต้น้ำ
ข้อดีอีกประการของปลาหมอบัตเตอร์ สามารถนำมาบริโภคได้ เนื้อแน่น มีรสชาติอร่อย ทำได้หลายเมนู ช่วยสร้างรายได้ให้กับผู้ประกอบการริมเขื่อน กรมประมงจึงส่งเสริมแนวคิด “การตกปลาเพื่อบริโภค” สร้างแรงจูงใจให้กับผู้คนในการจับและบริโภคปลาอย่างต่อเนื่อง เพื่อควบคุมประชากรปลาหมอบัตเตอร์ให้ลดลง เพื่อฟื้นฟูระบบนิเวศทางน้ำ
จากความพยายามเพื่อควบคุมการแพร่ระบาด แต่การเข้ามาของปลาหมอบัตเตอร์ในแหล่งน้ำไทยก็ยังสะท้อนให้เห็นช่องโหว่ในระบบการควบคุมการนำเข้าสัตว์น้ำต่างถิ่นของเมืองไทย รวมถึงความตระหนักในการจัดการปลาต่างถิ่นที่รับผิดชอบยังไม่เพียงพอ ซึ่งทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องจึงควรเร่งดำเนินการแก้ไขและสร้างมาตรการที่จำเป็น เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดปัญหาเช่นนี้ซ้ำขึ้นอีกในอนาคต ช่วยให้เราปกป้องความสมดุลของแหล่งน้ำไทยได้ตั้งแต่ต้นทาง.
