ในยุคที่ข้อมูลไหลทะลักด้วยความเร็วและโซเชียลมีเดียกลายเป็นเวทีในการแสดงความคิดเห็น ความเข้าใจผิดเกี่ยวกับคดีปลาหมอคางดำจึงเกิดขึ้นอย่างต่อเนื่อง ดังเช่นล่าสุด เมื่อศาลแพ่งกรุงเทพใต้ อนุญาตให้ดำเนินคดีในรูปแบบคดีกลุ่ม
คดีแบบกลุ่ม (Class Action) ถูกออกแบบมาเพื่อปกป้องสิทธิของผู้ที่ได้รับความเสียหายในลักษณะเดียวกัน โดยเฉพาะเมื่อต้นทุนในการฟ้องร้องรายบุคคลสูงเกินกว่าที่ผู้เสียหายจะดำเนินการได้ ยกตัวอย่าง คดีปลาหมอคางดำ ที่ศาลแพ่งกรุงเทพใต้เพิ่งมีคำสั่งอนุญาตให้ดำเนินคดีแบบกลุ่มได้ เท่ากับกฎหมายเปิดโอกาสให้เกษตรกรที่ได้รับผลกระทบสามารถรวมตัวกันเพื่อต่อสู้กับองค์กรเอกชน
หลักเกณฑ์การพิจารณาคดีแบบกลุ่มมีความซับซ้อนโดยศาลต้องพิจารณาว่า “คดีนี้เข้าเงื่อนไขของการเป็นคดีแบบกลุ่มหรือไม่” เช่น มีผู้เสียหายจำนวนมาก ได้รับความเสียหายคล้ายคลึงกันและการฟ้องแบบกลุ่มจะมีประสิทธิภาพมากกว่าการฟ้องรายบุคคล เป็นต้น ซึ่งศาลก็มีคำสั่งอนุญาตเมื่อวันที่ 4 มีนาคมที่ผ่านมา
แต่ประเด็นที่หลายคนเข้าใจผิดคือคำว่า “ศาลรับเป็นคดีแบบกลุ่ม” ถูกตีความไปว่า “ศาลตัดสินแล้วว่าเอกชนผิด” ซึ่งเป็นความเข้าใจที่คลาดเคลื่อนอย่างมาก เพราะในความเป็นจริงการอนุญาตให้ดำเนินคดีแบบกลุ่ม เป็นเพียงการพิจารณาเชิงขั้นตอนว่าคดีนี้เหมาะสมจะใช้กระบวนการพิเศษนี้หรือไม่ โดยที่ยังไม่มีการชั่งน้ำหนักพยานหลักฐาน หรือวินิจฉัยว่าใครผิดหรือถูกแต่อย่างใด ขณะเดียวกันผู้ถูกกล่าวหาก็สามารถอุทธรณ์คำสั่งศาลได้ ส่งผลให้คำสั่งศาลของศาลอุทธรณ์ยังมีความสำคัญต่อการดำเนินการคดีในอนาคต ซึ่งก็คงใช้เวลาอีกไม่น้อย
คำถามที่ยังค้างคาใจคือ “ปลาหมอคางดำที่ระบาดอยู่นี้มีต้นทางจากเอกชนรายนี้จริงหรือไม่?” ขณะที่ปัญหาการลักลอบนำเข้าสัตว์น้ำยังเป็นปัญหาที่เกิดขึ้นเรื้อรังในประเทศไทย และความซับซ้อนของปัญหานี้ไม่อาจตัดสินเพียงแค่จากการวิพากษ์วิจารณ์หรือกระแสในโลกออนไลน์ได้ แต่ควรอาศัยการพิสูจน์จากหลักฐานทางวิทยาศาสตร์ การพิสูจน์ที่มีอยู่ในศาลจะช่วยให้เราเห็นภาพชัดขึ้นในประเด็นที่คลุมเครือ
หลักฐานจึงถือเป็นหัวใจของคดี ทั้งฝ่ายโจทก์และจำเลยต้องนำหลักฐานมาพิสูจน์ในศาล ในขณะที่ผู้ติดตามข่าวสารจึงควรอดใจรอผลการพิสูจน์ตามกระบวนการยุติธรรมก่อนที่จะตัดสินเสียเอง การพิจารณาหลักฐานควรตั้งอยู่บนความเป็นจริงและหลักวิทยาศาสตร์ ไม่ใช่เพียงแค่ความรู้สึกหรือความคิดเห็นส่วนตัว
ความท้าทายของทั้งฝ่ายโจทก์และจำเลยที่จะพิสูจน์ความเชื่อมโยงทางวิทยาศาสตร์ระหว่างการดำเนินการของบริษัทกับความเสียหายที่เกิดขึ้นนั้น ควรอาศัยการตรวจสอบดีเอ็นเอ การวิเคราะห์สภาพแวดล้อม และการพิจารณาที่เกี่ยวข้องกับนิเวศวิทยา นอกจากนี้เราต้องระลึกว่าความแม่นยำและความโปร่งใสในการศึกษาทางวิทยาศาสตร์นั้นสำคัญเหนือสิ่งอื่นใด
ความเข้าใจผิดที่เกิดขึ้นเมื่อมีการชี้นำจากกระแสต่างๆ จะนำไปสู่อคติและลดทอนความไม่เป็นธรรมในสังคม ดังนั้น ในฐานะผู้ที่ติดตามข้อมูลข่าวสารของคดีนี้ทุกคนไม่ควรด่วนสรุป แต่ควรรอให้กระบวนการยุติธรรมดำเนินไปจนถึงที่สุด และควรเข้าใจว่าเส้นทางสู่ความจริงเป็นกระบวนการที่ต้องใช้เวลา.